Suplementy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
Powszechnie wiadomo, że witaminy są niezbędne w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu organizmu człowieka. Niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach mogą mieć różne skutki, jednak zdecydowanie nie sprzyjają utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia. Czy wiesz, komu zaleca się suplementację tych witamin? Przeczytaj o znaczeniu suplementacji witamin ADEK i dowiedz się, dlaczego warto dbać o ich prawidłowe spożycie, zwłaszcza w przypadku współistniejących chorób.
Czym są witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i dlaczego są tak ważne dla organizmu?
Odpowiedź na pytanie czym są witaminy rozpuszczalne w tłuszczach jest bardzo prosta - są to związki chemiczne, które wykazują między sobą diametralne różnice, zarówno w budowie, jak i funkcji. Witaminy te są jednak niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka. Witaminy A, E oraz K wymagają podania wraz z pożywieniem, podczas gdy witamina D w określonych warunkach może być produkowana pod wpływem promieniowania ultrafioletowego.
Do wspólnych właściwości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach należy zaliczyć ich zdolność do kumulowania się w organizmie, a dokładniej w wątrobie i tkance tłuszczowej. Teoretycznie powinno to zapobiegać niedoborom tych witamin, jednak nie występują one tak rzadko, jak mogłoby się wydawać. Dla przykładu: szacuje się, że aż 90% Polaków cierpi na duży niedobór witaminy D. Pozostałe hipowitaminozy zdarzają się zdecydowanie rzadziej i zazwyczaj spowodowane są współistniejącymi chorobami.
Dlaczego witaminy rozpuszczalne w tłuszczach są tak ważne dla człowieka? Uczestniczą one w licznych procesach, wpływając nawet na ekspresję genów czy cykl komórkowy. Każdy niedobór tych substancji powoduje, że podstawowe procesy nie przebiegają prawidłowo, co może mieć krótko- i długofalowe skutki. Stosowanie witamin ADEK może uchronić Cię przed wystąpieniem specyficznych objawów niedoborów, a nawet być elementem prewencji niektórych chorób przewlekłych.
Właściwości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
Witaminy ADEK działają na komórki organizmu ludzkiego poprzez receptory jądrowe. Większość z nich wywiera działanie poprzez regulację ekspresji genów, przez co oddziałują na produkcję licznych białek i kontrolują zachodzące procesy. Choć właściwości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach różnią się znacznie od siebie, nie ulega wątpliwości, że są one kluczowe dla utrzymania pełni zdrowia.
Witamina A
Witaminą A określa się grupę podobnych związków chemicznych, z których najważniejsze to retinol, retinal i kwas retinowy. Związki te uczestniczą we wzroście i różnicowaniu wszystkich komórek ciała. Witamina A kojarzona jest głównie z uczestnictwem w procesach widzenia. Jej pochodna tworzy rodopsynę, czyli purpurę wzrokową, która umożliwia widzenie kształtów po zmierzchu.
Witamina A odgrywa ważną rolę już podczas rozwoju prenatalnego dziecka. Jej obecność warunkuje nie tylko prawidłowe wykształcenie narządów, ale także wzrost oraz rozwój kości i wszystkich nabłonków. Od witaminy A zależne jest również funkcjonowanie układu immunologicznego, skóry i śluzówek. Dodatkowo, niektóre z substancji zaliczanych do prowitamin A, wykazują właściwości przeciwutleniające. Udowodniono, że ich prawidłowe spożycie może chronić przed rozwojem niektórych chorób nowotworowych.
Witamina D
Witamina D, nazywana też witaminą słońca, cieszy się obecnie ogromnym zainteresowaniem świata medycyny. Przed długi czas sądzono, że jej główną i jedyną funkcją jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej, która warunkuje prawidłową mineralizację kośćca. Pogląd ten uległ diametralnej zmianie, gdy odkryto receptor witaminy D (VDR), występujący w większości komórek organizmu. Coraz głośniej zaczęto mówić o plejotropowym, czyli wielokierunkowym, działaniu tej witaminy i jej wielkiej roli w prewencji wielu chorób.
Liczne publikacje naukowe wykazały, że prawidłowe stężenie witaminy D w organizmie może zapobiegać rozwojowi:
- chorób autoimmunologicznych, w tym cukrzycy typu 1, reumatoidalnego zapalenia stawów, stwardnienia rozsianego czy tocznia układowego;
- chorób sercowo-naczyniowych, takich jak choroba niedokrwienna serca, miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze, zawał serca czy udar mózgu;
- schorzeń neurodegeneracyjnych, czyli chorobie Alzheimera i chorobie Parkinsona;
- nowotworów, między innymi: raka głowy i szyi, czerniaka, raka stercza, raka jelita grubego oraz raka piersi;
- chorób endokrynologicznych.
Witamina E
Mianem witaminy E określa się rozpuszczalne w tłuszczu tokoferole i tokotrienole, które w organizmie człowieka spełniają głównie funkcje antyoksydacyjne. Chronią one błonę komórki i organelli komórkowych przed szkodliwym działaniem produktów peroksydacji lipidów. Stres oksydacyjny jest bezpośrednio związany z patogenezą wielu chorób przewlekłych, w tym nowotworów czy schorzeń układu sercowo-naczyniowego.
Witamina E wpływa również dobroczynnie na funkcjonowanie układu immunologicznego. Ma to szczególne znaczenie u ludzi starszych, u których występuje naturalne obniżenie odporności i zwiększona zapadalność na choroby zakaźne. Badania wykazały, że suplementacja witaminy E stymuluje odporność i zmniejsza ryzyko infekcji, zwłaszcza wirusowych.
Witamina K
Witamina K jest kofaktorem enzymu, który odpowiada za potranslacyjną obróbkę kwasu glutaminowego. Pośrednio uczestniczy więc ona w powstawaniu blisko 16 białek, z czego aż połowa z nich jest niezbędna w procesie krzepnięcia krwi. Niedobór witaminy K skutkuje przedłużonym krwawieniem i utrudnionym gojeniem się ran. Duże braki mogą być przyczyną niebezpiecznych krwawień w obrębie mózgu, które mogą zagrażać życiu.
Ostatnio dużo wspomina się również o synergii działania witamin D i K, jeśli mowa utrzymaniu dobrego stanu układu ruchu. Witamina K pobudza namnażanie się komórek kościotwórczych, a jednocześnie hamuje dojrzewanie i różnicowanie komórek kościogubnych. Dodatkowo, witamina ta jest konieczna przy budowie kilku białek, które warunkują transport wapnia i mineralizację kości. Utrzymywanie prawidłowego stężenia witaminy K w organizmie pozwala zwiększyć gęstość mineralną kości, co zapobiega rozwojowi osteoporozy bądź krzywicy u dzieci.
Odpowiedni poziom witamin ADEK jest niezbędny do zachowania zdrowia
Wiele osób sądzi, że dodatkowa suplementacja witamin jest nie tylko zdrowa, ale wręcz niezbędna. Nie zawsze jest to prawdą. Większość zdrowych osób pokrywa zapotrzebowanie na witaminy rozpuszczalne w tłuszczach poprzez dietę. Dowiedz się komu zaleca się suplementację witamin ADEK oraz czy dzieci powinny je suplementować!
Suplementacja witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
U zdrowych osób nie zaleca się profilaktycznej suplementacji wszystkich witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W tym przypadku podkreśla się duże znaczenie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety. Prawidłowe odżywianie w pełni zaspokaja zapotrzebowanie człowieka na witaminę A, E oraz K - wyjątkiem od tej reguły jest jednak witamina D.
Najnowsze wytyczne wskazują na potrzebę suplementacji witaminy D, której dawka powinna być dostosowana do wieku, masy ciała, diety, pory roku i trybu życia. Suplementacja nie jest konieczna (jednak nadal zalecana!) u zdrowych osób w okresie od maja do września, pod warunkiem, że spędzają one co najmniej 15 minut dziennie na słońcu, bez stosowania kremów z filtrami UV. Gdy warunki te nie są spełnione, a także w okresie jesienno-zimowym zaleca się suplementację w dawce:
- u noworodków donoszonych i niemowląt: 400-600 IU/dobę;
- u dzieci do 10 lat: 600-1000 IU/dobę;
- u młodzieży 11-18 lat: 800-2000 IU/dobę;
- u dorosłych 19-75 lat: 800-2000 IU/dobę;
- u seniorów powyżej 75 roku życia: 2000-4000 IU/dobę.
- u noworodków donoszonych i niemowląt: 400-600 IU/dobę;
Komu zaleca się suplementację witamin ADEK?
Podczas gdy wszystkim poleca się dodatkową suplementację witaminy D, niedobór pozostałych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach jest względnie rzadki. U zdrowych osób witaminy te dostarczane są wraz z dietą, a ich zapas w wątrobie i tkance tłuszczowej w pełni zaspokaja zapotrzebowanie organizmu. Istnieją jednak szczególne sytuacje, gdy stosowanie witamin ADEK jest konieczne.
Komu zaleca się dodatkową suplementację witamin ADEK? Przede wszystkim osobom, które zmagają się z przewlekłymi chorobami związanymi z upośledzeniem wchłaniania. Wskazania mogą być, między innymi, następujące:
- niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki w przebiegu zapalenia lub nowotworu trzustki;
- schorzenia zapalne jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
- zespół krótkiego jelita;
- celiakię.
Dodatkowa suplementacja witaminami jest również konieczna u osób po operacji bariatrycznej, która polega na chirurgicznym wycięciu części żołądka (a niekiedy też początkowego fragmentu jelita cienkiego), w wyniku czego upośledzone zostaje trawienie i wchłanianie pokarmów. Osoby po przebytej operacji powinny pamiętać o suplementacji witamin i minerałów, a szczególnie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, by nie dopuścić do rozwoju niedożywienia.
Czy dzieci powinny suplementować witaminy rozpuszczalne w tłuszczach?
Suplementację witamin ADEK zaleca się u dzieci, które cierpią na ich niedobory wywołane zespołem złego wchłaniania. Występują one najczęściej u dzieci chorych na mukowiscydozę i choroby zapalne jelit. Poważne awitaminozy mogą prowadzić nawet do upośledzenia rozwoju, dlatego ważne jest, by jak najszybciej wyrównać niedobory poprzez suplementację.
Nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach nie jest wydalany z organizmu, przez co zbyt duże ich dawki mogą prowadzić do tzw. hiperwitaminozy. Może ona stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia, dlatego suplementacja witamin ADEK u dzieci powinna być prowadzona według zaleceń lekarza i pod jego nadzorem.
W aptece można znaleźć wiele suplementów zawierających witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, dlatego łatwo dobrać ich formę do wieku i upodobań dziecka. U małych dzieci najlepiej sprawdza się płyn doustny DEKAs Plus, z kolei starsze dzieci, młodzież i dorośli mogą wybrać między tabletkami do żucia DEKAs Plus a żelowymi kapsułkami DEKAs Plus.
Bibliografia:
1. Murray, J. S., & White, J. (2016). Vitamin A supplementation in infants and children. Journal for Specialists in Pediatric Nursing, 21(4), 212–217
2. Zielińska, A., Nowak, I. (2014). Tokoferole i tokotrienole jako witamina E. Chemik, 68, 7:585-591
3. Rizvi, S., Raza, S.T., Ahmed, F., Ahmad, A., Abbas, S., Mahdi, F. (2014). The role of vitamin E in human health and some diseases. Sultan Quaboos University Medical Journal, 14, 2:157-165
4. Grygiel-Górniak B, Puszczewicz M. Witamina D – nowe spojrzenie w medycynie i reumatologii. Postępy Hig Med Dośw 2014;68:359-68
5. Szeja N. Witamina D jako związek o działaniu plejotropowym – przegląd aktualnych badań. Pomeranian J Life Sci 2017;63(4):128-134
6. Kidd PM. Vitamins D and K as pleiotropic nutrients: clinical importance to the skeletal and cardiovascular systems and preliminary evidence for synergy. Altern Med Rev. 2010; 15(3): 199–222.
7. Rekomendacje suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018”; Postępy Neonatologii 2018; 24(1)
8. Kucharz, E.J., Stajszczyk, M., Kotulska, A.T., Brzosko, M., Leszczynski, P., Pawlak-Buś, K., Samborski, W., Wiland, P. Rola witaminy K2 w metabolizmie kości i innych procesach patofizjologicznych — znaczenie profilaktyczne i terapeutyczne. Forum Reumatol. 2018, tom 4, nr 2, 71–86
