Kwas foliowy - co to jest i kiedy warto go stosować?

Kwas foliowy to niezwykle ważny związek biorący udział w wielu reakcjach biochemicznych, a także warunkujący prawidłowy rozwój płodu. Niedobór kwasu foliowego może wiązać się z pojawieniem się poważnych schorzeń, a także wad u płodu. Czy warto stosować preparaty z kwasem foliowym? Dlaczego są one tak ważne dla kobiet ciężarnych?

Kwas foliowy – co to jest?

Kwas foliowy to związek chemiczny należący do witamin z grupy B. Wielu z nas nie wie, że witamina B9 to inna, mniej popularna nazwa tej substancji. W organizmie człowieka ulega przekształceniu do swojej aktywnej formy, czyli kwasu tetrahydrofoliowego, który to bierze udział w wielu reakcjach biochemicznych.

Dorosły człowiek potrzebuje około  400 μg kwasu foliowego dziennie. Zapotrzebowanie na witaminę B9 rośnie w niektórych sytuacjach. Należy do nich przede wszystkim ciąża, okres laktacji, zaburzenia wchłaniania jelitowego czy sytuacje związane z nadużywaniem alkoholu.

Zobacz też: Gdzie znajduje się kwas foliowy

Kwas foliowy – w jakich produktach znajdziemy witaminę B9?

Warto mieć świadomość, które pokarmy są szczególnie bogate w kwas foliowy. Do produktów tych należą przede wszystkim:

•        zielone warzywa – szpinak, sałata, brokuły;
•        orzechy;
•        jaja;
•        zboża;
•        wątroba;
•        drożdże.

Należy pamiętać o wprowadzaniu tych produktów do swojej diety, by uniknąć niedoboru kwasu foliowego i związanych z nim konsekwencji zdrowotnych, co, jak podkreślają ginekolodzy, jest szczególnie ważne dla kobiet w wieku rozrodczym. Warto wiedzieć, że kwas foliowy ulega rozkładowi w wysokiej temperaturze, dlatego lekarze zalecają spożywanie zielonych warzyw w świeżej, niezmienionej postaci.

Kwas foliowy – właściwości i rola w organizmie

To niezbędny element wielu reakcji chemicznych składających się na metabolizm naszego organizmu. Najważniejsze funkcje kwasu foliowego to:

•        uczestnictwo w produkowaniu związków purynowych i pirymidynowych, które wchodzą w skład kwasów nukleinowych, będących nośnikami informacji genetycznej;
•        warunkowanie reakcji chemicznych, w które wchodzą aminokwasy – warto wiedzieć, że aminokwasy to składowe białek, znajdujących się w organizmie człowieka;
•        uczestnictwo w procesach podziału komórek – kwas foliowy odgrywa ważną rolę m.in. w procesach powstawania krwinek czerwonych i białych w szpiku kostnym czy podziałach komórek nabłonka przewodu pokarmowego. Witamina B9 jest niezbędna również do prawidłowej produkcji płytek krwi, czyli trombocytów.

Kwas foliowy – niedobór i jego objawy

Niedobór kwasu foliowego prowadzi do rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej, której symptomy to przede wszystkim:

•        osłabienie, łatwa męczliwość;
•        bóle, a także zawroty głowy;
•        zwiększenie częstości pracy serca (tachykardia);
•        bladość skóry i błon śluzowych;
•        niepłodność;
•        przebarwienia błon śluzowych i skóry, szczególnie w obrębie grzbietowych powierzchni palców;
•        nudności, zaparcia, a czasami również biegunka.

Warto mieć świadomość, że niedobór kwasu foliowego sprzyja rozwojowi miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego takich jak choroba wieńcowa, udar mózgu czy zawał serca.

Kwas foliowy dla kobiet w ciąży – kiedy powinno się go przyjmować?

Warto przyjrzeć się rekomendacjom Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, które zalecają suplementację kwasu foliowego nie tylko w czasie ciąży, ale także podczas okresu prekoncepcyjnego, połogu i karmienia piersią. Okresem prekoncepcyjnym nazywamy czas 12 tygodni przed zapłodnieniem. Suplementacja witaminy B9 przed zapłodnieniem pozwala na uzupełnienie poziomu kwasu foliowego w organizmie kobiety i zapewnienie płodowi odpowiedniej ilości tej witaminy, która jest niezbędna do jego prawidłowego rozwoju.

Preparaty kwas foliowy – dlaczego ich przyjmowanie w ciąży jest tak ważne?

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w wielu miejscach podkreślają, jak ważne jest suplementowanie kwasu foliowego w ciąży, jak również w okresie prekoncepcyjnym. Wynika to z badań naukowych, które podają, że podawanie kwasu foliowego wiąże się z:

•        zmniejszeniem ryzyka wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu – wady cewy nerwowej to wrodzone wady układu nerwowego, do których należy bezmózgowie i przepuklina oponowo – rdzeniowa. Wady te powstają typowo w pierwszych 4 tygodniach życia płodowego. Kwas foliowy jest niezbędny w procesie mielinizacji, a więc wytwarzania osłonki mielinowej wokół włókien nerwowych. Niedobór witaminy B9 istotnie upośledza prawidłowy rozwój układu nerwowego u płodu;
•        zmniejszeniem ryzyka wad układu sercowo-naczyniowego i układu moczowego;
•        zmniejszeniem ryzyka wystąpienia zespołu Downa;
•        zmniejszeniem ryzyka rozszczepu podniebienia;
•        rzadszym występowaniem deformacji kończyn u płodu.

Kwas foliowy suplementy – jak powinno się dawkować kwas foliowy w ciąży i przed ciążą?

Zgodnie z zaleceniami ekspertów z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników zdrowe kobiety (bez chorób przewlekłych) powinny suplementować kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę we wszystkich wymienionych w poprzednim akapicie okresach.

Inne zalecenia dotyczą natomiast osób z obciążeniami, które podwyższają ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu. U kobiet, u których mamy do czynienia z:

•        cukrzycą przedciążową;
•        zaburzeniami wchłaniania (spowodowanymi np. chorobą Leśniowskiego–Crohna, czy celiakią);
•        niewydolnością wątroby;
•        niewydolnością nerek;
•        otyłością (z otyłością mamy do czynienia, gdy wskaźnik BMI przekracza wartość 30);
•        paleniem papierosów;
•        nadużywaniem alkoholu;
•        przyjmowaniem niektórych leków przeciwpadaczkowych (np. kwasu walproinowego)

…konieczne jest zmodyfikowanie dawki kwasu foliowego. Powinny przyjmować 0,8 mg witaminy B9 na dobę przez wszystkie zalecane okresy, czyli w czasie ciąży, połogu laktacji i w okresie prekoncepcyjnym.

Wymienione powyżej sytuacje sprawiają, że ryzyko wystąpienia wady cewy nerwowej jest określane jako pośrednie. U dziecka może być jednak jeszcze wyższe. Wiąże się to z sytuacją, gdy wada cewy nerwowej wystąpiła u dziecka w poprzedniej ciąży. W tym konkretnym przypadku kobieta powinna przyjmować kwas foliowy w dawce 5 mg na dobę w okresie 12 tygodni przed zapłodnieniem i w I trymestrze ciąży, natomiast w dawce 0,8 mg na dobę w czasie trwania II i III trymestru. Pośrednie i wysokie ryzyko pojawienia się wad cewy nerwowej u dziecka wymaga zwiększenia dawki kwasu foliowego, co zmniejsza ryzyko nieprawidłowego rozwoju płodu.

Kwas foliowy – wskazania do stosowania

Poza ciążą i laktacją istnieją również inne sytuacje, które stanowią wskazanie do stosowania kwasu foliowego. Należą do nich między innymi:

•        zaburzenia wchłaniania – na przykład stan po resekcji części jelita cienkiego;
•        niedokrwistość megaloblastyczna – schorzenie to może wynikać nie tylko z niedoboru witaminy B9, ale co ważne – również z niedoboru witaminy B₁₂;
•        celiakia – jest to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym wynikające z nietolerancji glutenu, które objawia się m.in. biegunkami, utratą masy ciała, niedożywieniem, bólem brzucha;
•        alkoholizm;
•        stany niedożywienia;
•        łuszczyca – przewlekła choroba skóry, objawiająca się obecnością łuszczących się czerwono-brunatnych grudek, które pojawiają się typowo w okolicy kolan, łokci, na owłosionej skórze głowy;
•        długotrwała dializoterapia;
•        niedokrwistość sierpowatokrwinkowa – wrodzony rodzaj anemii wynikający z nieprawidłowej budowy hemoglobiny, czyli białka odpowiedzialnego za przenoszenie tlenu do komórek organizmu;
•        malaria – choroba pasożytnicza charakterystyczna dla rejonów tropikalnych, która wywoływana jest przez pierwotniaka, nazywanego zarodźcem malarii;
•        zatrucie antagonistami kwasu foliowego – są to leki uniemożliwiające powstawanie w organizmie aktywnej biologicznie formy kwasu foliowego, a więc tetrahydroksyfolianu. Do leków tych należy metotreksat, sulfonamidy, a także trimetoprim.

Kwas foliowy – tabletki bez recepty z kwasem foliowy, a choroby serca

Nie wszyscy mają świadomość, że kwas foliowy pełni również ważną rolę w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Z czego to wynika? Witamina B9 bierze udział w reakcji przekształcenia homocysteiny do cysteiny. Niedobór kwasu foliowego pociąga za sobą kumulowanie się w organizmie homocysteiny. Nadmiar homocysteiny (nazywany medycznie hiperhomocysteinemią) zwiększa istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy, która to przyczynia się do pojawienia się choroby wiecowej, a w konsekwencji nawet udaru mózgu i zawału serca. Należy wspomnieć, że miażdżyca naczyń mózgowych zwiększa również ryzyko wystąpienia otępień, charakteryzujących się pogorszeniem funkcji poznawczych (na przykład upośledzeniem pamięci, czy koncentracji).

Niedobór kwasu foliowego a zaburzenia funkcji łożyska

Nadmiar homocysteiny może mieć również niekorzystny wpływ na przebieg ciąży i stan płodu, może bowiem upośledzać przepływ krwi w łożysku, czego konsekwencją jest nieprawidłowe wzrastanie płodu, a nawet obumarcie wewnątrzmaciczne. Co więcej, wysoki poziom homocysteiny wpływa niekorzystnie na rozwój układu nerwowego płodu. Jest to kolejny argument, który udowadnia, jak ważna jest suplementacja kwasu foliowego w czasie ciąży.

Podsumowując, preparaty z kwasem foliowym są ważne nie tylko dla kobiet w ciąży, choć to właśnie na nich skupiają się zalecenia związane z suplementacją tej witaminy. Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, dlatego warto pamiętać o zróżnicowanej diecie, bogatej w produkty zawierające duże ilości tego związku. Objawy sugerujące niedobór powinny być jak najszybciej skonsultowane z lekarzem. Niedostateczna ilość witaminy B9 zwiększa istotnie ryzyko poważnych schorzeń, dlatego warto pamiętać o tej substancji i, w przypadku niedoboru, niezwłocznie uzupełniać jej poziom.

Bibliografia

1.     Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2020/2021, Medycyna Praktyczna, Kraków;
2.      E. Bańkowski, Biochemia, wydanie II, wydawnictwo MedPharm, Wrocław 2014;
3.      M. Zimmer i zespół ekspertów PTGiP, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych;
4.      D. Bomba–Opoń i inni, Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, tom 2, nr 5, strony 210–214.